Zbor, referendum i narodna inicijativa – šta može neposredna demokratija i šta kaže zakon

Lokalna samouprava predstavlja pravo građana da upravljaju javnim poslovima od neposrednog, zajedničkog i opšteg interesa za lokalno stanovništvo.

Veran Stančetić sa Fakulteta političkih nauka navodi konkretne primere.

"Izađemo ispred zgrade, vidimo kontejner koji je čist, uredno odneseno smeće tokom noći ili je pak prepun, preliva, stvorio se haos. Sednemo u auto, idemo na posao, nije nam svejedno da li idemo po ravnom i kvalitetnom putu ili ćemo udariti na rupu i ostati bez točka. Sve su ovo primeri nekih detalja koje utiču na naš svakodnevni život, a ono čega često nismo svesni je to da zapravo postoje službe i ljudi koji o tome vode ili bi trebalo da vode računa", objašnjava Stančetić.

Te službe osniva grad, odnosno opština - komunalna preduzeća i direkcije, ustanove socijalne zaštite, kulture, predškolske ustanove. Svaka opština ima svoje organe, koje biramo na izborima.

Ko je ko u opštini

Organi opštine su skupština opštine, predsednik opštine, opštinska uprava i opštinsko veće.

Na neposrednim izborima građani biraju odbornike, koji čine Skupštinu opštine. Oni su izabrani predstavnici, kojima građani poveravaju vršenje vlasti, odnosno uređenje javnih poslova kako bi se ostvario opšti interes u lokalnoj zajednici.

Skupština bira predsednika opštine i opštinsko veće. Oni su izvršni organi.

"Možda je najlakše ako napravimo paralelu sa Nacionalnim parlamentom i Vladom. Dakle, odbornik i većnik bi bili nešto slično što je i poslanik u Narodnoj skupštini, odnosno ministar u Vladi ili član Vlade", navodi Stančetić.

Opštinska uprava – profesionalci koji primenjuju propise

Opštinska uprava je operativni organ opštine. To su zaposleni u opštini sa kojima građani najčešće komuniciraju.

"Evo mi kao građani kada idemo u opštinu da rešimo neki problem, da ostvarimo neko naše pravo, podnesemo zahtev, uzmemo neku dozvolu, šta god da je u nadležnosti opštine, mi se zapravo susrećemo sa opštinskom upravom. I to su profesionalci, zaposleni, koji samo primenjuju opštinske akte ili druge propise na naš konkretan slučaj. Dakle, oni ne mogu da donose akte opštine, već samo da ih primenjuju", napominje Stančetić.

Mesna zajednica kao prva instanca

Građani svoje probleme mogu prijaviti i u mesnoj zajednici u svojoj opštini.

"One jesu prva instanca sa kojom bi se građani suočili ili bolje rečeno sreli, prilikom rešavanja nekih svojih problema koji su neposredno vezani. Lift u zgradi, rupe na asfaltu, ulično osvetljenje i tome slično. One predstavljaju neki vid decentralizacije opštine ili bi barem to tako trebalo da bude. Međutim, često je u praksi mesna zajednica svedena u neku rudimentarnu formu koja ustvari i nema puno uticaja na nas građane", kaže Stančetić.

Neposredno učešće građana u vlasti – tri načina

Zakonom o lokalnoj samoupravi propisani su i načini neposrednog učešća građana. To su zbor građana, referendum i građanska inicijativa.

Na taj način građani mogu Skupštini lokalne samouprave da ukažu da postoji neko pitanje koje nije adekvatno uređeno i da zahtevaju da se to reši.

Šta mora da ima građanska inicijativa

Građanska inicijativa, osim navođenja problema, može da sadrži i rešenje.

Da bi stigla do Skupštine opštine, građansku inicijativu mora da potpiše više od pet odsto ukupnog broja birača na toj teritoriji.

"Opštinska vlast je dužna da primi k znanju tu sugestiju, da je stavi na dnevni red, da raspravlja o tome i da donese po njoj adekvatnu odluku. Šta je ta adekvatna odluka, to nije prejudicirano, može da se odbije. Ne postoji obaveza lokalne vlasti da to prihvati", objašnjava Stančetić.

Zbor – kako se saziva i ko odlučuje

Zbor građana se saziva za deo teritorije jedinice lokalne samouprave, kvart ili naselje. Zbor raspravlja i većinom glasova prisutnih usvaja predlog i šalje ga skupštini.

Način sazivanja zbora i njegovog rada određuje se statutom i odlukom skupštine opštine.

"Što se tiče zbora, tu je nešto drugačija situacija, jer i zbor predstavlja vid lokalnog aktivizma. To može biti situacija da su se ljudi u nekoj mesnoj zajednici sastali, raspravljali o nekoj problematici koja je iz nadležnosti lokalne vlasti i uputili zaključke tog razgovora, zbora, panela, u kojoj god formi da je to organizovano svojim lokalnim zvaničnicima, koji opet slično kao i u situaciji sa inicijativom mogu da kažu i da i ne, i da se saglase sa tim ili da se ne saglase", kaže Stančetić.

I poslednje, referendum

Referendum može da se raspiše i na predlog građana. Skupština je dužna da raspiše referendum ukoliko predlog podrži najmanje 10 odsto birača od ukupnog biračkog tela u jedinici lokalne samouprave.

Odluka je doneta ako za nju glasa većina građana koja je izašla na referendum, ali izlaznost mora biti iznad 50 odsto od ukupnog broja građana.

Kad se donese, odluka je obavezna, a skupština jedinice lokalne samouprave ne može da je stavi van snage, niti da je menja narednih godinu dana.