Kitovo meso u Japanu - mnogo više od ukusnog zalogaja

U novinskim člancima na Zapadu, japanski običaj konzumiranja kitovog mesa često se prikazuje kao obest jedne visoko razvijene industrijske zemlje koja bi lako mogla da se odrekne tog sastojka u ishrani i tako doprinese zaštiti "plemenitih, inteligentnih životinja" čiji je opstanak, zavisno od vrste, više ili manje ugrožen.

Japanski kitolovci česta su meta boraca za zaštitu morskih životinja u južnim morima, naročito onih koji pripadaju grupi "Si šepard", koji su u prošlosti u više navrata fizički ometali japanske brodove udaranjem, upadima na palubu i zasipanjem japanskih mornara supstancama neprijatnog mirisa.

Takođe, u zemlju izlazećeg sunca neretko dolaze aktivisti iz zapadnih zemalja, kao što su SAD i Australija da bi u malim lokalnim lukama, poput onih u prefekturi Vakajama, u kojima i danas postaje delatnosti kitolova, protestovali protiv surovog tretmana prema tim životinjama.

I uopšte, Japan kao država, već decenijama trpi kritiku zbog svog naučnog programa, za koji mnoge zapadne zemlje smatraju da predstavlja plašt pod kojim se zapravo tiho vrši lov na kitove usmeren na ekonomsku dobit, a ne na prikupljanje znanja, što predstavlja kršenje međunarodnog moratorijuma na lov za komercijalne svrhe.

Pritom se, međutim, prenebregava ili prosto ne zna da Japan ima vekovnu kulturu vezanu za kitove, duboko ukorenjenu u obalskim zajednicama, u kojoj su isprepletani fizičko i ekonomsko preživljavanje i vera vezana za te morske divove.

Arheološki nalazi, odnosno ostaci životinjskih kostiju i alata u ljudskim naseljima, ukazuju na to da je kitovo meso na Japanskom arhipelagu konzumirano još pre više od pet hiljada godina, kao i da su ti morski sisari lovljeni više od milenijuma.

Međutim, smatraju nučnici, sve do 15. veka, tu je prosto bilo reči, ili o konzumaciji životinja koje su se nasukale na obale, ili o sporadičnim pokušajima da se lukom i strelom ili kopljem usmrte posustale i bolesne jedinke koje su zalutale u zalive.

U doba velike unutrašnjo-političke rascepkanosti i stalnih sukoba u Japanu, poznatom kao "doba zaraćenih zemalja", koji počinje u drugoj polovini tog stoleća, pojavio se lov na zdrave jedinke, oko koga se potom razvio i organizovani ekonomski sistem zasnovan na preradi i trgovini produktima dobijenim od kitova.

Bubnjevi i razapete mreže 

To sve je doprinelo i usložnjavanju i grananju duhovne kulture vezane za kitove. Naime, u poznom srednjem veku u Japanu je razrađen način lova u kojima su najpre posmatrači sa brda uočavali divovske morske sisare, te dimnim signalima i zastavama o njihovom prisustvu obaveštavali ribare, koji bi onda u nekoliko desetina čamaca, lupajući u bubnjeve i lonce dizali graju i terali životinje ka mestu gde su ih čekale razapete mreže.

Kada bi se oni upleli ili prosto zaustavili, progonitelji bi ih gađali harpunima, koje bi potom vezali za čamac, tako da se ranjena životinja iscrpi vukući i ljude. Onda bi se neko od njih popeo na leđa kita i zadao mu smrtonosne udarce mačem u predelu glave, pri tom obavezno izgovorivši tri puta budističku molitvu upućenu milosrdnom budi Amidi, što je trebalo da pomogne da se duša golijata ponovo rodi u raju kojim, verovalo se, vlada taj večni adept natprirodnih moći i bezgranične mudrosti, propovedajući istinu o oslobođenju od patnje i vodeći verne do prosvetljenja.

Lovci bi potom kroz leđno meso probušili rupe kroz koje bi provukli motke, iste privezali za čamce s obe strane leša, i tako, obešenu između dva plovila, lovinu odvlačili do kopna. Često, dok je kit još uvek davao znake života, ljudi bi zaronili da bi njegovo telo obmotali konopcima, a posebno opasan postupak je bilo "zasecanje njuške", gde je cilj bio da se kroz nju izdubi šupljina kroz koju bi se provuklo uže kako bi se golema životinja potpuno sputala.

Zasoljeno kitovo meso moglo je duže da se čuva i ispuni stomake čitavih naselja, pa se na hvatanje tihokeanskih gorostasa gledalo kao na nemerljivu blagodet - spas od masovne gladi. Zakuska pripremljena od kita, jela bi se poslednjeg dana u godini, kao izraz želje da i naredna godina bude srećna i berićetna.

Deo lovine, ribari su kao žrtvu poklanjali šinto svetilištima, da bude prinesena na oltar božanstvima, kao izraz zahvalnosti za ulov, zdravlje i bezbednost, koje su ona podarila.

Pored mesa i creva, konzumirana je i kitova mast. Od nje se, takođe, dobijalo ulje, koje je korišćeno kao gorivo za vatru, odnosno, lampe, ali i kao insekticid. Žile su korišćene kao tetive za luk i žice za muzičke instrumente. Zubi i vilica upotrebljavani su za izradu lutki i tela šamisena, instrumenta nalik srednjovekovnoj lauti.

Čak je i prah od izmrvljenih kostiju imao primenu i to kao đubrivo u ratarstvu. Štaviše, polni organi kitova, koji su ljude impresionirali svojom veličinom, konzumirani su s verom da se tim činom može pojačati potencija i plodnost.

Molitve i rituali 

Lovci na kitove za uspeh i sigurnost često su se molili bogu po imenu Ebisu, za kojeg se verovalo da je zaštitinik ribara i trgovaca koji daruje obilje u hrani i novcu. No, u pojedinim delovima Japana i sam kit je poštovan kao božanstvo, od kojeg se tražila pomoć i kome se zahvaljivalo za to što sa sobom dovodi ili pred sobom goni jata riba.

Istovremeno, pod uticajem budizma, nakon što bi usmrtili kitove, lovci bi vršili ritual kojim s unastojali da umire njihove duše i, uz pomoć sveštenika i njihovih svetih spisa, prevedu ih u novi, (bolji) zagrobni život. Oni bi i iskajavali i svoje grehe, jer je u budizmu u principu zabranjeno oduzimanje života, pri čemu su, svedoče zapisi, krivicu naročito osećali kada bi primenili taktiku u kojoj bi najpre namerno ranili mladunca kako bi privukli, izolovali i usmrtili majku.

Mada domaća mnogobožačka religija "šinto", dodir sa smrću i puštanje krvi doživljava kao zloslutno stanje nečistoće koje može dovesti do velike nesreće za pojedinca i njegovu zajednicu,a budizam prenet s Korejskog poluostrva i iz Kine, tradicionalno osuđuje ubijanje i konzumiranje mesa, lovci na kitove čini se nisu bili smatrani društvenim otpadnicima kako bi se iz toga moglo pretpostaviti, već relativno uglednim članovima zajednice koji svojom delatnošću obezbeđuju neophodnu hranu i mnoštvo za svakodnevni život korisnih proizvoda.

Oni su svoju ekonomsku egzistenciju i društveni status izgradili na povoljnoj okolnosti da su japanska ostrva na putu velikih periodičnih migracija kitova, koji se okruženi lednicima hrane planktonima i ribama na hladnom severu i potom spuštajuu južna, toplija mora kako bi na svet doneli potomstvo, nakon čega ponovopohode sever.

Drevni običaji opstaju i danas iako sada više deo kulturne tradicije nego dubokog verovanja, u Japanu i danas postoje lokalni religiozni festivaliu kojima se figure kitova pronose kroz naselja kao darivatelji blagostanja iplodnosti. Tu su i "šinto" svetilišta u kojima se kao sveti objekt kojem se odaje religiozna pošta čuvaju kosti kita, koja su izgrađena iz zahvalnosti za spas odgladi koju su omogućile te životinje ili pijeteta prema njihovoj žrtvi, odnosno, iz želje da se njihovim dušama pruži spokoj.

Takođe, i dalje stoje budistički hramovi u kojima se čuvaju tablice sa imenima koja su posthumno dodeljena ulovljenim kitovima, skupa sa zapisom o mestu i danu kada su usmrćeni, kako bi se molitve za spas, odnosno, oslobođenje od patnje u zagrobnom životu mogle uputiti i njihovim duhovima.

Poklon kao simbol blagostanja 

U lokalnim zajednicima čiji život gravitira moru, meso morskih kolosa se i dalje poklanja kao gest kojim se želi sreća i boljitak. Kao i u poznom srednjem veku, ono i dalje važi za sastojak u ishrani koji donosi dobro zdravlje.

Zapadni borci za očuvanježivotne sredine i prava životinja skloni su tome da sa više naklonosti gledajuna lov na kitove koji sprovode male, tradicionalne, domorodačke zajednice, poput Inuita, u kojima on igra važnu ulogu u pogledu ekonomskog opstanka, ali i kulturnog i duhovnog života.

Možda bi se sličan obzir mogao bar delimično ukazati i Japanu. On, mada jeste ekonomski visoko razvijena zemlja s velikom populacijom, ima i puno malih ostrva i lokalnih zajednica koje se u svom bitisanju oslanjaju na plodove mora, te značajno kulturno i religiozno nasleđe vezano za kitove - iskorenjivanje običaja konzumiranja njihovog mesa pod stranim pritiskom u Japanu bi značilo i uništenje dela duhovne tradicije i starih običaja, a ne prosto promenu u ishrani.