Savina putovanja

Pored mnogih faktora, od velikog značaja za opstanak srednjovekovne nemanjićke Srbije bila su putovanja Save Srpskog tokom svih faza njegovog života, od monaha do arhiepiskopa.

Istorijski izvori otkrivaju da putovanja u srednjem veku nisu tako retka pojava. Sava Srpski je proputovao veći deo ondašnjih vizantijskih, bugarskih i mediteranskih zemalja; stigao je do Palestine i Jerusalima.

Podsetimo, na Svetoj Gori se zamonašio, u Carigrad odlazio kod vizantijskog cara Aleksija Trećeg Anđela, u Nikeji je izdejstvovao autokefalnost Srpske crkve i potom bio rukopoložen za prvog arhiepiskopa; u Solunu pisao Nomokanon, u Svetu zemlju odlazio da se pokloni svetinjama.

Pre svega, to su bila diplomatska i hodočasnička putovanja koja su otvarala nove perspektive u pogledu politike, kulture, religije, medicine i drugih činilaca.
Akademik Aleksandar Deroko je 1934. godine pažljivo obradio i sastavio kartu Savinih putovanja.

Više od deset hiljada kilometara oskudnim transportnim sredstvima, na putu na kome vrebaju nevolje od bolesti, razbojnika, gusara, vojske i drugih otežavajućih okolnosti, bez mogućnosti kontakta na koji je navikao savremeni čovek ‒ možemo zaključiti da je to bio pravi podvig.

Domentijan, glavni biograf i učenik Sv. Save, zabeležio je da je na dalekim putovanjima na Istoku arhiepiskop Sava darivao manastire i dobijao vredne poklone od crkvenih velikodostojnika. Na mnogim svetim mestima zlatom je kupovao mošti svetaca i donosio ih u Srbiju, znao je da će čudotvorne mošti imati zaštitnu moć i da će podići ugled crkve. Na svoje poslednje putovanje, koje je u državnom, diplomatskom, verskom smislu bilo najzahtevnije, otisnuo se 1233. godine.

U tom trenutku Carigrad je pod okupacijom Latina, sedište Vaseljenske patrijaršije premešteno je u Nikeju (Mala Azija), u Svetoj zemlji zatišje između krstaških ratova, a u srednjovekovnoj Srbiji dolazi do smene na prestolu: umesto Radoslava počinje vladavina kralja Vladislava, drugog sina Stefana Prvovenčanog, ktitora manastira Mileševe. Takođe, Sava je pred put postavio za arhiepiskopa Arsenija Prvog Sremca, koji kasnije premešta sedište Srpske crkve iz Žiče u Peć, gde gradi Sv. Apostole.

Kako je zapisao Domentijan, Sv. Sava je na svoje poslednje putovanje krenuo iz Žiče na konju u Stari Grad (Budva), odatle brodom do Brendinija (današnji grad Brindizi), zatim u Apuliju. Preko Mediterana do Svete zemlje, potom na Sinaj, u Aleksandriju, Kairo, Antiohiju.

Iz Domentijanovih rukopisa saznajemo da je u Aleksandriji posetio tadašnjeg aleksandrijskog patrijarha, a potom i aleksandrijskog sultana, od koga je dobio razne mirise i eliksire sa Istoka ‒ aromatične smole, balsame, začine, lekoviti kamfor i stiraks koji su poznati na Istoku od davnina. 

 U povratku je prošao kroz Jermeniju i morskim putem stigao do Nikeje.

Potom nastavio u Carigrad, odatle je preko Crnog mora došao u Mesemvriju (današnji Nesebar) i u Trnovo, gde je preminuo 1236. godine.