Mokranjčev rođendan

U rodnom gradu je završio osnovnu školu. U sviranju violine je bio samouk. Gimnazijsko školovanje započeto u Zaječaru, Mokranjac je nastavio u Beogradu. U srpskoj prestonici, u koju je došao 1870. godine, već su postojali uslovi za bavljenje muzikom, premda veoma skromni. Gotovo dve decenije postojalo je Beogradsko pevačko društvo, muzika je bila obuhvaćena repertoarom Narodnog pozorišta, a bilo je učitelja muzike koji su mladom Mokranjcu mogli da pruže izvesna muzička znanja.

Ponesen idejama Svetozara Markovića, u čijem je okrilju istican značaj prirodnih nauka, Mokranjac je, nakon završene gimnazije u Beogradu, jedno vreme studirao Prirodno-matematički odsek Velike škole. Preovladala je, međutim, sklonost ka muzici. Državna stipendija i materijalna pomoć Beogradskog pevačkog društva ‒ čiji je član bio još kao gimnazijalac i koje je u njemu videlo naslednika Kornelija Stankovića ‒ omogućili su mu da ode na muzičke studije u inostranstvo ‒ prvo u Minhen, a potom u Rim i Lajpcig.

Po završetku školovanja 1887. godine, započela je Mokranjčeva dugogodišnja i mnogostrana delatnost u Beogradu. Već ranije afirmisan kao horovođa Pevačkog društva Kornelije, Mokranjac dolazi u Beogradsko pevačko društvo i gotovo do kraja života ostaje vezan za ovaj hor, koji se pod njegovim vođstvom uzdigao na visok umetnički nivo.

Sa Beogradskim pevačkim društvom, za koje je komponovao najveći broj svojih horskih dela, Mokranjac je ostvario značajne koncertne nastupe, ne samo u svim većim mestima Srbije već i van tadašnjih državnih granica. Dubrovnik, Cetinje, Solun, Budimpešta, Carigrad, Sofija, Sankt Peterburg, Moskva, Berlin, Lajpcig ‒ samo su neki od gradova u kojima je Beogradsko pevačko društvo pod Mokranjčevim umetničkim vođstvom požnjelo veliki uspeh.

U okviru svoje višestrane aktivnosti Mokranjac je između 1887. i 1900. godine delovao kao nastavnik pevanja u Prvoj beogradskoj gimnaziji, a od 1901. kao nastavnik crkvenog pojanja u Bogosloviji. U saradnji sa Ferdinandom Melherom, Stevanom Šramom i Josifom Svobodom, osnovao je 1889. godine prvi gudački kvartet u Srbiji i tako postavio temelje domaćem kamernom muziciranju. Bio je inicijator i pokretač Saveza pevačkih društava, kao i učesnik u stvaranju Udruženja srpskih muzičara. I najzad, zajedno pijanistom Cvetkom Manojlovićem i kompozitorom Stanislavom Biničkim, a pod okriljem Beogradskog pevačkog društva, Mokranjac je osnovao Srpsku muzičku školu u Beogradu, prvu ustanovu ove vrste kod nas, u kojoj je vršio dužnosti direktora i nastavnika teoretskih predmeta. Danas je to Muzička škola Mokranjac.

Godine 1906. Mokranjac je izabran za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije, a pet godina kasnije i za dopisnog člana Francuske akademije. Time mu je odano zvanično priznanje za mnogostruki umetnički rad. Počev od 1912. godine Mokranjac je zbog bolesti postepeno napuštao dužnost horovođe Beogradskog pevačkog društva. Smrt ga je zatekla u Skoplju, gde se sklonio s porodicom početkom Prvog svetskog rata.

Centralno mesto u Mokranjčevom opusu zauzimaju horske kompozicije bez instrumentalne pratnje, zasnovane na narodnom melosu. Kao vrstan poznavalac srpskog muzičkog folklora još od mladosti, a uz to i čvrsto uveren u ispravnost mišljenja Kornelija Stankovića da srpska umetnička muzika treba da počiva na temeljima narodne, Mokranjac je u svojih 15 Rukoveti, stvorio klasične obrasce umetničke stilizacije muzičkog folklora i time definitivno učvrstio nacionalni smer u srpskoj muzici.