I Srbija „uskače u svemirski voz”

U pitanju je instrument nazvan HP3 (Heat Flow and Physical Properties Probe), koji za cilj ima da meri temperaturu Marsa na dubini od oko pet metara, što je mnogo dublje od bilo koje prethodne misije. Na ovom primeru se vidi da čak i u ovako značajnim misijama, koje predstavljaju najambicioznije domete i za lidere u istraživanju svemira poput Nase, ima prostora za uključivanje država za koje možda ne bismo očekivali da se tu nađu.

Dr Dragana Ilić, vanredna profesorka na Katedri za astronomiju Matematičkog fakulteta u Beogradu, kaže za Portal RTS-a da je u poslednje vreme pristup svemirskom prostranstvu otvoren i za male zemlje. Danas svoje satelite u orbitama oko Zemlje ima više od 60 država, uključujući Bugarsku, Mađarsku, Rumuniju, Poljsku, Litvaniju, Ganu, Keniju, Bangladeš, Mongoliju, Butan, Peru, Ekvador i druge, među kojima svakako ima onih čiji su naučni, tehnološki i ekonomski potencijali i dalje iza naših. Reč je uglavnom o takozvanim kjub-satelitima, iz klase nanosatelita, koji se sastoje od gradivnih jedinica oblika kocke stranice deset centimetara i mase oko jedan kilogram. U pitanju su relativno jeftini projekti čija se cena kreće oko 100.000 američkih dolara, a koji otvaraju zaista velika vrata našem tehnološkom i naučnom razvoju.

Istraživanje fenomena povezanih sa letom kroz Marsovu atmosferu

„Na našim fakultetima i institutima, uprkos velikim materijalnim ograničenjima, vrše se veoma ozbiljna istraživanja povezana sa svemirskim tehnologijama, poput Katedre za astronomiju Matematičkog fakulteta u Beogradu, gde se istražuju upravo fenomeni koji su povezani sa letom kroz Marsovu atmosferu, posebno problemi vezani sa sletanjem na specifične lokacije na Marsu", naglašava dr Dušan Marčeta, docent na Katedri za astronomiju. Misija „Insajt" i sve dosadašnje uspešne misije izvršile su sletanje na lokacijama koje se nalaze ispod fiktivnog nivoa mora na Marsu, kao što je prikazano na gornjoj slici.

Iako je Mars pustinjska planeta, na njemu se takođe može definisati površ u odnosu na koju merimo „nadmorsku visinu". Ovo je ekvipotencijalna površ na kojoj je zbir gravitacione sile i centrifugalne sile konstantan usled rotacije Marsa. Kada bi na površini Marsa bilo vode u odgovarajućoj količini, ona bi zauzela upravo oblik ove površine, baš kao što je to učinila na našoj planeti. Ispostavlja se da je „nadmorska visina" lokacije sletanja ključna za bezbedno sletanje na Marsu, te su za sve dosadašnje misije birane bezbednije lokacije na malim „nadmorskim visinama".

„Na Katedri za astronomiju Matematičkog fakulteta", dodaje Dušan Marčeta, „vrše se istraživanja astronomskih fenomena koji bi mogli biti iskorišćeni za ostvarivanje sletanja na lokacije sa velikim ʼnadmorskim visinamaʼ, koje se protežu uglavnom na južnoj hemisferi Marsa, na kojima do sada nije ostvareno nijedno uspešno sletanje, iako postoji veliki naučni interes za istraživanje ovih oblasti".

Na kraju, Dragana Ilić ističe da Katedra za astronomiju Matematičkog fakulteta, zajedno sa Astronomskom opservatorijom u Beogradu učestvuje u nekoliko vodećih svetskih projekata, kao što su LSST (Large Synoptic Survey Telescope) ili MSE (Maunakea Spectroscopic Explorer): veliki pregledi neba na teleskopima prečnika ogledala reda veličine deset metara, koji će pomeriti granice naučnih saznanja iz astrofizike. Još od 2010. godine realizuje se uspešan i nagrađivan evropski zajednički studijski program Astromundus, master studije iz astrofizike koje organizuje pet evropskih visoko rangiranih univerziteta ‒ u Inzbruku, Getingenu, Padovi, Rimu „Tor Vergata" i Beogradu.

„Posebno smo ponosni što smo deo odobrenog Horizont 2020 projekta Stardust-Reloaded (Stardust-R)", ističe prof. Ilić. U pitanju je projekat koji je odobren u okviru Akcije Marija Sklodovska-Kiri, tačnije njihovog inovativnog trening programa (Innovative Training Networks), koji počinje u januaru 2019. godine, a trajaće do kraja 2022. godine. Projekat Stardust-R će se baviti problemom održive eksploatacije svemira, kao i mogućnostima i opasnostima koje za našu civilizaciju sa sobom nose asteroidi i komete.

Evidentno je da ceo svet juri ka malim telima Sunčevog sistema i Marsu, stoga i srpski naučnici pokušavaju da uskoče u svemirski voz i uhvate priključak sa najmodernijim tehnološkim procesima u svetu.