Tajne drevnih građevinara

Hazne je najimpresivnija i najbolje očuvana građevina u Petri. Skoro 200 godina stručnjaci se trude da dokuče kako je građena. Teorije su se vekovima stvarale i menjale ali tek nedavno su dobijeni neki važni odgovori.

Beduini su građevinu nazvali Faraonova riznica (Khazne al-Firaun). Verovali su da su je izgradili Egipćani. Međutim, na građevini se mogu videti helenistička obeležja (kasnogrčki stil) koja nalazimo širom Rimskog carstva. Prema tim podacima izračunato je da je izgrađena oko 80. godine n. e., znatno posle zlatnog doba Egipta. Tako je teorija da su Hazne sagradili Egipćani ‒ odbačena.

Sledeća teorija bazira se na grčko-rimskim rukopisima starim dve hiljade godina. Oni govore da je Petra grad Nabatejaca ‒ nomadskog plemena sa Arabijskog poluostrva. Bili su poznati trgovci i upravljali su trgovačkim rutama. Trgovali su tamjanom i začinima i vodili karavane koji su brojali i po hiljadu kamila. Petra je predstavljala centar trgovine ‒ na preseku više važnih trgovačkih ruta starog sveta. Tu su Nabatejci mogli da trguju sa Grcima i Rimljanima, Persijancima... sve od Arabije do Mediterana.

Trgovinom su se obogatili i postali moćni. Znalo se da su njima vladale dinastije kraljeva, da su podizali naselja ali niko nije siguran da su kao graditelji bili sposobni da sagrade takvo zdanje kao što je Hazne.

Kako su nomadi-trgovci podigli remek-delo usred pustinje?

Kako su smestili građevinu visoku 39 metara usred stene? Arheolozi su otkrili da Nabatejci nisu koristili drvene skele jer u njihovom okruženju nije ni bilo dovoljno šume, nego su klesali prirodne platforme na kojima su stajali dok su radili. To ukazuje na revolucionaran pristup gradnji. Potpuno su izokrenuli tehniku gradnje. Razlika između samostojećih građevina i onih klesanih u steni jeste u početnoj tački. Samostojeće građevine se grade od temelja nagore, a u steni se građevine klešu od vrha nadole. Mudro su izabrali lokaciju. Prirodno udubljenje u steni je stvorilo put prema početnoj tački gradnje. Isklesali su stepenice u steni i na taj način olakšali pristup. I danas u okolnim stenama postoje ostaci stepenica.

Posao se radio u dve faze. Prvo su morali da izravnaju neravnu površinu stene. Počevši od vrha, najpre su iskopali prvu platformu, a zatim su klesali niz stenu da bi dobili ravnu radnu površinu. „Ožiljci" na steni ukazuju kojim alatima su se služili. Pijuci su bili glavno oruđe za razbijanje stena i sigurno su im bili potrebni meseci da bi dobili ravnu površinu. Tek tada je mogla da otpočne druga faza ‒ rezbarija. Graditelji su se vratili na vrh, ponovo urezali platformu i počeli da klešu ukrasno pročelje. Svaki usek je morao da bude savršen. Nije bilo mesta za greške.

Kako su se spuštali nadole, tako se nazirala prekrasna struktura ‒ kao da su spuštali kamenu zavesu i otkrivali remek-delo. To nije bio kraj njihovoj domišljatosti. Našli su genijalan način da se reše otpadnog materijala. Višak stene se otklanjao u kamenim blokovima. Na platformi su radnici kopali mrežu useka među kojima su ostajali kameni blokovi. Zatim su ih polugama odvajali od stene i bacali dole. Odatle su ih odvlačili i od njih gradili samostojeće građevine. Na taj način je Hazne bio i gradilište i kamenolom. Međutim, tehnika gradnje od vrha ima i svojih mana. Kod samostojećih građevina, graditelji, pre nego što postave krov, proveravaju stabilnost zidova. Kod obrnute tehnike gradnje, prvo se završava gornji deo. Ako on bude pretežak, cela struktura može da se sruši na radnike.

Jedno mesto je naročito rizično. To je trem koji pokriva ulaz u donji deo građevine. Stotine tona stene stoji u vazduhu iznad prostranog ulaza. Rešenje je velika poprečna greda koja nosi težinu stene. Godinama se mislilo da šest stubova nosi najveću težinu te grede. Međutim, da stubovi nisu noseći, pokazalo je vreme. Na slikama iz 19. veka videlo se da je jedan stub oštećen i skoro da ga nema. Stub je 60-ih godina prošlog veka obnovljen, a građevinski inženjeri su potvrdili da začelje i celu gredu zapravo nosi stena na kojoj je konstrukcija uklesana. Sve ovo ukazuje da ta gradnja nije bila stvar sreće.

Nabatejci su veoma dobro znali šta žele i kako to da ostvare. Sama gradnja je bila pažljivo planirana i izvedena. To znači da nije postojao samo tim klesara i kamenolomaca, postajao je i nadzornik, kao i arhitekta koji je to sve smislio. Zahvaljujući njegovoj veštini uspeli su da stvore utisak monumentalnog zdanja.

Svrha građevine

Postavlja se pitanje šta je bila svrha izgradnje tako monumentalne građevine ‒ da li je služila Nabatejcima da zadive posetioce, da pokažu svoje bogatstvo i moć?

Naučnici odgovor na ovo pitanje vide u uklesanim skulpturama. Pročelje fasade je ukrašeno skulpturama mitoloških bića, Amazonkama ‒ legendarnim grčkim ratnicama, životinjama, cvećem. U središtu pročelja se nalazi kruna egipatske boginje Izde, a ispod nje se nalazila glava Meduze. To je sve u suprotnosti sa dotad korišćenim tradicionalnim nabatejskim ukrasima, koji su veoma jednostavni i geometrijski. Bogove su prikazivali u tradicionalnom arapskom stilu kao četvorougaone blokove. Očigledno, Nabatejci na svojim trgovačkim pohodima nisu sticali samo bogatstvo nego su i upoznavali i usvajali različite kulture, umetničke stilove, ideje i sisteme verovanja. Celo pročelje građevine asocira na klasičnu arhitekturu. Tumačeći značenja skulptura, arheolozi su ustanovili da je građevina bila posvećena mrtvima. Međutim, i dalje nije bilo jasno koja je svrha čak ni unutrašnjosti, koja je po svom izgledu veoma skromna. A onda su naučnici 1996. godine otkrili da je nivo tla ispred građevine za vreme Nabatejaca bio znatno niži. Godine 2003. počela su velika iskopavanja koja su otkrila da postoji još jedan nivo. Šest metara ispod površine nalazile su se četiri pogrebne prostorije i u njima kosti jedanaest osoba. Postavljalo se pitanje da li je tu sahranjen kralj sa svojom porodicom. Svi pronađeni artefakti datiraju iz 1. veka n. e.

To je omogućilo da se identifikuje vladar tog doba koji je naložio da se izgradi Hazne. Smatra se da je to bio Arites Četvrti, jedan od najuspešnijih vladara iz vremena kada su Nabatejci bili na vrhuncu bogatstva i moći. Hazne su po svoj prilici izgradili kao kraljev porodični mauzolej. Otkriće posuda sa tamjanom i darovima ukazuje i na svetilište.

Sva ova otkrića bacila su novo svetlo na grad Petru i njene najslavnije stanovnike Nabatejce. Oni nisu bili samo dobri pustinjski trgovci nego i veoma vešti graditelji koji su znali kako da inspiraciju dobijenu iz drugih kultura vešto ukombinuju sa svojim graditeljskim umećem.

Priredila: Blaženka Bijelić