Društvena struktura srpske srednjovekovne države

U vreme nastanka, srpska srednjovekovna država pod dinastijom Nemanjića praktično nije imala gradove. Jedino ih je bilo u Primorju. To su bili romanski gradovi, koji su bili pod vlašću srpskog vladara, ali je stanovništvo bilo romansko. U njima je sačuvana gradska tradicija još od antičkog vremena, a priliv stanovništva dolazio je iz zaleđa.

„Formiranje gradova u Srbiji je dosta zakasnela pojava i ona je u vezi sa opštim ekonomskim razvojem srednjovekovne srpske države. To je početak rudarstva, otvaranje rudnika u doba kralja Uroša Prvog. Tek kad su se formirale rudarske kolonije, dolaze trgovci i stvaraju se embrioni gradova kakvi su bili u onovremenoj Evropi. Tako da kod nas, prvi pravi gradovi se začinju u prvoj polovini 14. veka", nastavio je svoje izlaganje Marko Popović.

Novo Brdo je predstavljalo najveći srednjovekovni urbani centar u srpskoj državi i rudarsko središte. Ogromna količina srebra koja je dobijana iz tog rudnika bila je ekonomska osnova moći srpskih vladara. Naravno, nije Novo Brdo bilo jedini grad, i Srebrenica je bila vrlo poznat grad, u kome je postojala i kovnica novca dubrovačkih trgovaca. Znatan broj srpskog stanovništva bavio se trgovinom i oni predstavljaju pravi građanski sloj kod Srba, ali pad Smedereva u 15. veku pod Turke predstavlja prekid u razvoju gradske tradicije u zaleđu srpskih zemalja u srednjem veku.

Posle sticanja međunarodnog suvereniteta 1217, kada je Stefan Prvovenčani dobio krunu od rimskog pape, a Sava Nemanjić dve godine kasnije obezbedio samostalnost srpskoj crkvi u odnosu na Ohridsku arhiepiskopiju, vlast u srednjovekovnoj Srbiji koncentrisala se uglavnom oko vladara, ali i jednog kruga vlastele koja mu je bila neposredno potčinjena. U saborima, pored vladara i vlastele, učestvovali su predstavnici crkve, ali nije bilo predstavnika građana ni zemljoposednika. Srbija je bila u punom smislu feudalna zemlja. Vladari su vlast branili plaćeničkom vojskom, sastavljenom uglavnom od Turaka Seldžuka, pa i Gruzina.

„Vladaru je bilo vrlo važno da ima i plaćeničke odrede jer su oni bili direktno pod njegovom komandom, mogli su da deluju odmah, dok se vlastelinska vojska, koja se okupljala na poziv vladara, okupljala po nekoliko meseci, znači operativno je bilo ono što je vladar imao uz svoj dvor. Poznat je odred nemačkih plaćenika u doba cara Dušana, koji je komandovao oklopnicima; to je bila elitna vojska, ali direktno pod komandom vladara", osvrnuo se Popović.

Ova vojska je dobijala određenu vojnu obuku i vlastelin je bio obavezan da je opremi, da dâ oružje, ali ona je bila deo vladarske vojske koja je jedino učestvovala u pohodima.

„Postojala je i jedna vrsta službe u unutrašnjosti države za koju ne možemo da kažemo da je vojna služba, a to je služba čuvanja drumova, znači, čuvanje od razbojnika. Ukoliko bi se desilo da trgovci budu opljačkani na nekoj teritoriji, stanovništvo koje je živelo na području gde se desila pljačka bilo je dužno da nadoknadi štetu. Zato su postojale određene formacije koje su čuvale puteve. Kasnije, u tursko vreme, to je bila institucija šerbedžija koji su vršili neku vrstu policijske službe na drumovima, naročito u klancima, tamo gde je bilo zgodno razbojnicima da iskoče", zaključio je svoj osvrt arheolog Marko Popović.