Kako smo se slikali

A kako je bilo nekada?

Dokaz da smo oduvek voleli da se fotografišemo moguće je pronaći u Narodnoj biblioteci Srbije, gde se čuva 13.000 umetnički, istorijski i dokumentarno vrednih fotografija.

Najznačajniji deo te zbirke predstavlja kolekcija srpske fotografije 19. veka, koja obuhvata i radove Anastasa Jovanovića, Nikole Štokmana, Pante Hristića, Lazara Lectera, Leopolda Keniga. Posebno se izdvaja delo Milana Jovanovića, dvorskog fotografa, koji je živeo u Beogradu na prelazu iz 19. u 20. vek. 

Milan Jovanović

Zanimljiva je njegova životna priča: poreklom iz umetničke porodice vršačkog fotografa Stevana Jovanovića, bio je brat slikara Paje Jovanovića i vajara i slikara Svetislava; njegov sin Dušan bio je takođe vajar, a unuka Sofija Soja poznata filmska i pozorišna rediteljka.

Posle izučavanja fotografskog zanata u očevom ateljeu, Jovanović se školovao u Austriji, Nemačkoj i Francuskoj, a početkom rata 1914. preći će Albaniju, stići u Bizertu, Firencu i Francusku, da bi se konačno vratio u Srbiju. Prvi atelje imao je na Pozorišnom trgu ‒ današnjem Trgu republike ‒ a zatim i na Obilićevom vencu.

Prema projektu arhitekte Milana Antonovića, Jovanović podiže prvi namenski građen fotografski atelje u Beogradu, u Ulici kralja Milana, karakterističan po staklenoj krovnoj konstrukciji. Na istom placu, nekoliko godina kasnije, podignut je nama poznati bioskop „Zvezdaˮ.

U Zbirci fotografija Narodne biblioteke čuva se oko sto njegovih dela. Najobimniji deo opusa čini građanski portret ‒ članovi dinastije Obrenović i Karađorđević, pisci, pesnici, novinari, naučnici, lekari. Na pojedinim primercima sačuvane su i dragocene posvete. Jovanović je snimao i u eksterijeru ‒ poznat je njegov album sa 15 fotografija Smedereva, a mnoge njegove fotografije ‒ panorame Beograda, poslužile su za izradu razglednica koje se ujedno smatraju najstarijim i najvrednijim razglednicama Beograda.

Uspomenu na Milana Jovanovića čuva i jedan od prvih beogradskih murala, koji je po njegovoj fotografiji Devojka sa suncobranom naslikao profesor Čedomir Vasić na fasadi zgrade pored nekadašnjeg ateljea.

Umetnost čuvanja

Osim fotografija, u Zbirci Narodne biblioteke Srbije nalazi se i po obimu najmanja, ali izuzetno značajna kolekcija sa više od 200 primeraka foto-albuma.

Naročito popularni u drugoj polovini 19. veka, u početku su to bili ekskluzivni predmeti primenjene umetnosti ukoričeni u drvene korice, presvučene kožom, plišem, sa sedefnim intarzijama, metalnim kopčama, pravljeni čak i kao muzičke kutije. Porodične fotografije tu su čuvane zajedno sa kolekcionarskim primercima portreta istaknutih ličnosti ili reprodukcijama dela likovne umetnosti.

U Zbirci se nalazi jedan takav album manjih dimenzija, u ukrasnom kožnom povezu sa metalnom kopčom, sa 26 fotografija litografisanih portreta poznatih ličnosti srpske istorije. Sličan njemu je i album za koji se smatra da je pripadao Janku Šafariku, istoričaru, profesoru Liceja u Beogradu, osnivaču Narodnog muzeja i bibliotekaru Narodne biblioteke.

Jedan od najstarijih u zbirci je album Fotografskih snimaka iz okoline Leskovca i Vranja, koji je 1879. godine izradilo Geografsko odeljenje Glavnog đeneralštaba.

Porodični albumi s prelaza iz 19. u 20. vek predstavljaju simbole moderne građanske porodice, na šta ukazuje i album pesnika Milana Rakića, ili interesantan primerak albuma sa muzičkom kutijom porodice Janković.

Namenski albumi, unikatni ili pravljeni u ograničenom tiražu, pojavljuju se raznim povodima. Tako je album Hilendar Srpska carska lavra u Svetoj Gori Njegovom Veličanstvu Kralju Srbije Petru I za spomen njegove visoke posete 25. marta 1910. godine sačuvan u dva primerka, od kojih se jedan nalazi u Zbirci Narodne biblioteke Srbije, a drugi u Vojnom muzeju.

Veoma interesantan je i unikatni primerak albuma Ruskog kadetskog korpusa iz Sarajeva, koji su kadeti uručili kralju Aleksandru Karađorđeviću na Uskrs 1928. godine. Uz izuzetne rukom slikane ilustracije, u albumu se nalaze fotografije iz života i rada ruskih kadeta. One predstavljaju izvanredan izvor za izučavanje života ruskih izbeglica, kojima je kralj Aleksandar pružio utočište posle Oktobarske revolucije.

Pozdrav iz...

Najbrojnija u Fondu foto-dokumenata jeste kolekcija razglednica sa nekoliko desetina hiljada primeraka koji su nastajali od kraja 19. do početka 21. veka. Najobimniji deo te zbirke štampan je u periodu od 1950. godine, da bi sa pojavom novih medija na prelazu u 21. vek, bio zabeležen znatan pad njihove produkcije.

U trenutku kada se razglednice sve ređe štampaju i šalju, kada eksplozija novih tehnologija pomera granice u našem odnosu prema fotografiji i fotografisanju, Zbirka Narodne biblioteke Srbije dobija na još većem značaju jer ubedljivo i autentično podseća na vreme koje je zauvek prošlo.