Najrasprostranjenija alergena biljka

Ambrozija vodi poreklo iz srednjih delova severne Amerike. To je invazivna korovska vrsta koja je danas raširena po celom svetu. Ima je na samo na svim kontinentima, već i svim većim ostrvima naše planete. Smatra se da je u Evropu dospela u periodu između 1800. i 1850. godine. Zvanično prvi put je registrovana na evropskom kontinentu 1863. godine i to u Nemačkoj, a svega dve godine kasnije i u Francuskoj. Širenju ambrozije pogodovala je trgovinska razmena između Evrope i Amerike u 19. veku, Prvi i Drugi svetski rat, ali i uspostavljanje socijalističkog društvenog uređenja u pojedinim evropskim državama. Ekspanzija ambrozije nastupa početkom 20. veka u zemljama centralne Evrope, dok se u zapadnoj nije odomaćila.

Ovaj fenomen može se objasniti delimično činjenicom da tokom sedamdesetih godina 20. veka u zemljama tadašnjeg istočnog bloka dolazi do značajnih promena u poljoprivrednoj proizvodnji.
„Tada se prelazi sa tradicionalno ratarskih kultura: pšenice i kukuruza na nove. Masovno počinju da se gaje kulture suncokreta, šećerne repe i drugih. U semenskom materijalu suncokreta ambrozija se uvek može naći kao kontaminant budući da pripada istoj botaničkoj porodici", objašnjava biolog Marko Nestorović.

Još jedan od razloga zašto je ambrozija našla pogodno tlo u bivšim komunističkim zemljama, po Nestoroviću, je i u tome što je korišćenje zemljišta i održavanje pejzaža bilo znatno lošije regulisano nego u zemljama zapadne Evrope.

„U zemljama komunističkog režima nisu postojali standardi upravljanja eksterijerom,tako na primer ambrozija je problem u Mađarskoj, dok u susednoj Austriji nije", objašnjava Nestorović.
Na evropskom kontinentu ambrozuje ima najviše u centralnoj i jugoistočnoj Evropi, odnosno južnoj Mađarskoj, Vojvodini i Slavoniji, tako da je naše područje jedno od najugroženijih.

Osvajač degradiranog zemljišta

Veći gradovi u ovom podneblju koji su na udaru ambrozije su: Novi Sad, Segedin, Beograd i Zagreb jer je u njima, u toku dana izmereno preko 2.000 polenovih zrna. Inače, alergijsku reakciju može da prouzrokuje i svega 15 polenovih zrna ambrozije. Krajevi južnije od Beograda, za sada prolaze znatno bolje.Tako se u Nišu izmeri maksimum od 50 do 150 polenovih zrna i to uglavnom kad ih nanese vetar iz Panonske nizije. Mreža aeropalinoloških stanica u Srbiji obuhvata davdesetak gradova i na osnovu njihovog merenja procenjuje se sa prilično velikom sigurnošću koje biljke i kada mogu da izazovu alergijsku reakciju kod ljudi koji su na njih alergični.

„Smatra se da na teritoriji Beograda po svakom stanovniku raste od 5-10 biljaka ambrozije" kaže Nestorović.

Poslednja ekspanzija ambrozije koja se dešava u proteklih dvadeset godina u zemljama istočne i jugoistočne Evrope delimično je rezultat procesa socio- ekonomske i političke tranzicije, smatra Nestorović. Naime ovom procesima zatvoreni su brojni poljoprivredni kombinati i udruge socijalističkog tipa. Veliki kompleksi zemljišta vraćeni su vlasnicima ili njihovim naslednicima koji ovu zemlju godinama ne obrađuju. Na taj način zapuštene su velike površine nekada obradivog poljoprivrednog zemljišta koje ambrozija brzo i lako osvaja i takva zemljišta postaju žarišta njenog širenja.

„Izgradnja nove infrastrukture, puteva, trgovinskih centara, praćena je formiranjem građevinskog zemljišta koje ambrozija vrlo brzoi vrlo lako osvaja", kaže Nestorović.
Ambrozija je biljna vrsta prilagođena osvajanju praznih ekoloških niša i degradiranog zemljišta sa koga je uklonjena autohtona vegetacija. Zbog frontalnog načina širenja smatra se agresivnom vrstom. Upravo na našim prostorima ambrozija je pronašla praznu ekološku nišu.U Srbiji je prvi put registrovana 1953. godine i to u Sremskim Karlovcima, Petrovaradinu i Novom Sadu. Pretpostavlja se da je tu dospela brodskim saobraćajem iz Rumunije.

„Interesantno je", napominje Nestorović, "da se ambrozija u Banatu pojavila tek 1980. godine, a u Zemunu 1988. godine. Danas je ambrozija prisutna na čitavoj teritoriji Vojvodine, Beogradu, i u proteklih dvadesetak godina veoma je izraženo njeno širenje prema južnim delovima Srbije. Identifikovana je u dolinama Velike Morave, Južne Morave, u Sićevačkoj klisuri, oko Pećke Bistrice, na KiM i delovima južnog Podrinja. Pretpostavlja se da će biti problem čitave Srbije." kaže on.

Područje Vojvodine koje je ravničarsko, bez geografskih barijera ili visokih planina koje bi mogle da spreče migraciju i širenje biljnih vrsta je pogodno za useljavanje invazivnih i alergenih vrsta biljaka.

Cvetanje ambrozije

Ambrozija ima široku ekološku valencu. Gradi velike, skoro čiste formacije na smetlištima, građevinskom otpadu, na pesku i raznim drugim vrlo raznovrsnim staništima. Kao korov se javlja kod useva, u voćnjacima, vinogradima, povrtnjacima, vrtovima, baštama. Ambrozija je terofita koja nepovoljni period preživljava u obliku semena, a počinje da klija u aprilu, kada temperatura tla dostigne između 20 - 25 stepeni. Novi izdanci niču sve do septembra, a početak cvetanja je još od prvih dana jula sve do prvih jesenjih mrazeva.