Orhideje Velikog blata

Jezero je okruženo poljoprivrednim površinama, a jednim delom na njegove obale naslanja se i neplanski građeno naselje. Smešteno je u pojasu trske i vlažnih livada. Veliko blato se za gradske uslove odlikuje izuzetnim bogatstvom divlje flore i faune. U pojasu vegetacije koja okružuje to vlažno stanište, stručnjaci Zavoda za zaštitu prirode Srbije pronašli su vredne predstavnike divljeg biljnog i životinjskog sveta, među kojima i dve vrste orhideje: Orchis palustris ili barski veliki kaćunak i Epipactis palustris tj. barsku kalužđarku, strogo zaštićene vrste. U Beogradu se mogu naći samo u okruženju Velikog blata i predstavljaju izuzetnu retkost. Na području Srbije njihova staništa su takođe veoma retka, a populacije ugrožene usled stalnih negativnih uticaja.

Stručnjaci Zavoda za zaštitu prirode Srbije utvrdili su da tu još opstaje pedesetak primeraka barske kalužđarke i oko 200 primeraka barskog velikog kaćunka. Barska kalužđarka ili barski kaćunak je višegodišnja biljka sa dugačkim končastim korenom, visine od 30 do 50 centimetara. Raste na livadama i vlažnim površinama u šumama. Interesantna je činjenica da nektar te orhideje narkotički deluje na insekte „posetioce".

Barski veliki kaćunak je višegodišnja zeljasta biljka visine od 30 do 60 cm. Cvetovi su mnogobrojni, purpurno crveni, krupni, složeni u izduženu rastresitu cvast. Veliki kaćunak je vrsta zaštićena u okviru cele familije. Barski veliki kaćunak je, prema podacima iz literature, nekada rastao na Velikom ratnom ostrvu krajem 19. veka. Novijim istraživanjima nije pronađen na tom mestu. Pominjao se i u jednom naučnom radu na prostoru Makiša, ali istraživanjem od pre nekoliko godina ni to nije potvrđeno.

Samo ime ʼbarskeʼ govori da traže vlagu i vlažna staništa za opstanak, ali je prostor na kome su otkrivene pre nekoliko godina, nažalost, pod velikim uticajem ugrožavajućih faktora, kao što su divlja gradnja, nasipanje, i istovar šuta i zemlje. Gradski sekretarijat za zaštitu životne sredine i Opština Palilula, ali i relevantne institucije preuzimaju sve mere da utvrde ko su lica koja ugrožavaju stanište te strogo zaštićene vrste, ali zasada bez vidnih rezultata.

Zanimljiv je podatak kako se retke i ugrožene vrste štite u nekim drugim zemljama. Divlja orhideja koja raste na terenima za golf u Lankaširu, u Engleskoj, dobila je nedavno policijsku zaštitu. Britanski čuvari reda i mira uveli su stalna dežurstva, a razmišljaju o postavljanju i video-nadzora. „Čuvaju je bolje nego kraljicu" ‒ kažu meštani. Orhideja iz Lankašira, poznata pod imenom damina papučica, zvanično je najređi cvet u Velikoj Britaniji, a zaštita je uvedena jer je već nekoliko puta bila na meti sakupljača, koji su za nju voljni da plate i 5.000 funti. Toliko vredi na crnom tržištu, dok je u cvatu. Taj retki cvet protivzakonito je čak i dotaknuti, a stručnjaci - biolozi moraju da imaju posebnu licencu za istraživanja.

Pored prisustva retkih i ugroženih biljnih vrsta, vlažno stanište Velikog blata značajno je i za ornitofaunu. Veliko blato je deo međunarodno značajnog područja za ptice, a ujedno je i jedino gnezdilište kolonije čaplji na užem području Beograda. Tu je zabeleženo oko 190 vrsta biljaka, od kojih su 14 vrlo retke i strogo zaštićene, oko 120 vrsta ptica, devet vrsta vodozemaca i četiri vrste gmizavaca.