Nova saznanja o uzrocima smrtonosne epidemije u Meksiku

Jedna od najtežih epidemija u ljudskoj istoriji, koja je devastirala domorodačko stanovništvo Meksika možda je bila uzrokovana smrtonosnim oblikom salmonele koji je stigao iz Evrope, nagoveštavaju dve nove naučne studije.

U prvoj studiji istraživači su pronašli DNK bakterije u posmrtnim ostacima žrtve sa teritorije Nove Španije, današnjeg Meksika. Nalaz su doveli u vezu sa epidemijom iz 1540. godine, kada je stradalo 80 procenata domorodačkog stanovništva. To bi mogao da bude prvi genetički dokaz o patogenu koji je uzrokovao masovnu zarazu jednog autohtonog naroda nakon evropske kolonizacije.

Kada je 1519. godine španska vojska sa konkistadorom Ernanom Kortesom na čelu stigla u Meksiko, domorodačko stanovništvo Asteka brojalo je nekih dvadeset pet miliona. Vek kasnije, nakon pobede Španaca i nekoliko epidemija, broj stanovnika se sveo na milion.
Najveća je bila epidemija kuge ili cocoliztli, kako su je zvali na n'auhatalu, jeziku Asteka. Poznate su dve velike epidemije, 1545. i 1576. godine, koje su usmrtile od sedam do osamnaest miliona ljudi nastanjenih u planinskim krajevima Meksika.
„U gradovima i većim naseljenim mestima kopale su se velike jame. Od jutra do mraka sveštenici bi prenosili mrtva tela i tu ih bacali" ‒ zapisao je jedan franjevac, istoričar i svedok epidemije iz 1576. godine.

Međutim, stručnjaci nisu mogli da se slože i jasno kažu šta je uzrokovalo epidemiju cocoliztli; razmišljalo se o malim i velikim boginjama, ali i tifusu. Godine 2002. istraživači sa Nacionalnog autonomnog univerziteta u Meksiko Sitiju izneli su mogućnost da je epidemiju izazvala virusna hemoragična groznica, nastala usled velike suše. Podatke svog istraživanja uporedili su sa pandemijom bubonske kuge u srednjem veku u Evropi.

Podsećanja radi, kuga je akutna, teška infekcija uzrokovana bakterijom Yersinia pestis; najčešće se pojavljuje u bubonskom obliku ili kao zapaljenje pluća (pneumonija). U pokušaju da reše zagonetku ‒ da li je reč o bakteriji i ako jeste, koje je vrste ‒ tim naučnika, predvođen evolucionim genetičarem Johanesom Krausom sa Instituta „Maks Plankˮ u Nemačkoj, ekstrahovao je i sekvencirao DNK iz zuba 29 osoba sahranjenih u Oaksaki u južnom Meksiku. Samo pet uzoraka nije bilo u vezi sa epidemijom za koju naučnici smatraju da je trajala 1545‒1550. godine. Proverom baze sa više od 2.700 uzoraka modernih genoma bakterija, drevni DNK bakterije koji je otkriven kod nekoliko osoba, poklopio se sa DNK salmonele. Dalje sekvenciranje kratkih, oštećenih delova DNK tih skeletnih ostataka omogućilo je timu da rekonstruiše dva genoma bakterije Salmonella enterica soja Paratyphi C. Ta bakterija danas uzrokuje enteralnu groznicu, bolest nalik tifusu, koja se javlja u zemljama u razvoju. Ukoliko se ne leči, usmrti od deset do 15 procenata inficiranih osoba.

Neki naučnici smatraju da je hipoteza o salmoneli sasvim razumna, ali ima i onih koji misle da je epidemiju izazvao virus.

Nalazi Krausovog tima pomogli su drugoj studiji koja takođe istražuje mogućnost da je salmonela stigla u Meksiko iz Evrope. Tim koji je vodio Mark Ahtman, mikrobiolog sa Univerziteta Vorvik u Velikoj Britaniji, sakupio je i sekvencirao genom bakterijskog soja iz skeletnih ostataka mlade žene sahranjene oko 1200. godine na jednom groblju u Norveškoj. Nalaz pruža dodatni dokaz o prisustvu salmonele u Evropi.

To što se bakterija Paratyphi C pojavila u Norveškoj 300 godina pre nego u Meksiku ne znači da su Evropljani preneli enteralnu groznicu lokalnom stanovništvu. Naime, mali procenat ljudi inficiran salmonelom može da prenese bakteriju na druge ako nema simptome bolesti. Ipak, ne može se ni isključiti mogućnost da su španski vojnici inficirali Meksikance, čiji organizam nije imao razvijenu sposobnost da se odupre zarazi. Dodatno, salmonela se prenosi preko fekalija, za vreme španske konkiste sanitarni uslovi su se znatno pogoršali i tako postali pogodni za razvoj bolesti, naglasio je Krausov tim u studiji.

„Sada je važno da se dodatno istraže oba nalaza, meksički i evropski", izjavio je Hendrik Poinar, evolucioni biolog Univerziteta Makmaster u Kanadi koji nije učestvovao u studiji. „Kada bismo prikupili moderne genome mikroba sa oba kontinenta, mogli bismo tačno utvrditi da li je neki smrtonosni patogen, poput salmonele u konkretnom slučaju, stigao iz Evrope u Ameriku", istakao je.