Talasanje u književnosti

Možemo, ipak, govoriti o dominantnim oblicima motiva vode. U najstarijim književnim spisima, voda ima ona svojstva koja su joj data u mitologijama ‒ najkarakterističnija je obliku razornog potopa, koji stiže kao kazna za ljudski rod.

Nama je svakako najpoznatiji biblijski potop, a oni koji su čitali školske lektire, setiće se sličnog potopa i u sumerskom „Epu o Gilgamešu".

Život kao plovidba

Prisustvo razornih voda koje potapaju čitave civilizacije vremenom biva zamenjeno plovnom vodom, koju čovek, zahvaljujući sopstvenom umeću, uspeva da ukroti. Navigatio vitae ‒ simbolično prikazivanje života kao plovidbe brodom, postaje jedno od opštih mesta svetske književnosti.

U tom smislu, mnogi smatraju Odiseja prvim modernim čovekom književnosti, a njegovu borbu s morem vide kao metaforu za životni put tokom kojeg čovek zahvaljujući sopstvenim vrlinama i sposobnostima uspeva da savlada sve prepreke viših sila.

Vodom do novog društva

Voda odnosi pomorce daleko od civilizacije, stoga često navodi na još jedno opšte mesto ‒ odnos prirode i društva. Akcenat sa samorazvoja pojedinca prelazi na razvoj novog društva. Junaci poput Robinzona Krusoa plovidbom bivaju isključeni iz društva i primorani da ga iznova izgrade u divljini.

Vremenom život moreplovaca počinje da se tretira kao svojevrsna nova kultura, sa sopstvenim uređenjem i zakonima. Time kultura mora dobija potencijal kritike kulture kopna, a gusari postaju ne samo kriminalci već i svojevrsni heroji, borci protiv imperijalističkog društva.

U 19. veku se tako razvija i specifičan žanr ‒ nautička proza. Tu se uglavnom ubrajaju romani čija se radnja većim delom odvija tokom plovidbe. U taj žanr spada i roman američkog pisca Hermana Melvila „Mobi Dik", koji mnogi smatraju najvećim delom posvećenim moru.

Simbolika reke

Nisu samo mora inspirisala pisce. Reke u književnosti imaju posebnu simboliku. Zanimljivo je da plovidba rekom dobija izvesno značenje u zavisnosti od smera plovidbe. Tako uzvodna plovidba ima dosta mračne konotacije, koje proističu iz činjenice da je plovidba protiv toka reke, sama po sebi neprirodna.

Verovatno najpoznatija uzvodna plovidba jeste ona koju svi znamo iz filma Fransisa Forda Kopole „Apokalipsa sada", snimljenog po romanu Džozefa Konrada „Srce tame". U romanu se plovi rekom Kongo, do srca primitivne civilizacije, ali i do primitivnog u srcu pojedinca.

Za razliku od mora, reke su češće sastavni deo civilizacija, prvenstveno gradova. Pisci realizma su se najviše istakli vernim prikazima gradova u svojim delima, a rečna voda je za srce grada često isto što i krv za srce čoveka.

Kanali Neve su sveprisutni u opisima Petrograda kod Gogolja i Dostojevskog, prljava Temza žila kucavica Dikensovog grotesknog Londona, a maglovite francuske reke mesta ljubavnih sastanaka i rastanaka kod Flobera. U svim tim gradovima, reka svojim tokom nepogrešivo podseća na neumitno proticanje vremena.

Prepreka ili put do spajanja

Izvor života, ili tok koji odnosi sve u zaborav? Ili prepreka koja nas nečemu uči? Možda je sva ta voda, na kraju krajeva, tu da nas nauči kako da gradimo mostove, mesta na kojima je čovek našao zapreku, kako veli Andrić, i nije pred njom zastao, nego je savladao i premostio kako je mogao: „I tako, svuda na svetu, gde god se moja misao krene ili stane, nailazi na verne i ćutljive mostove kao na večitu i večno nezasićenu ljudsku želju da se poveže, izmiri i spoji sve što iskrsne pred našim duhom, očima i nogama, da ne bude deljenja, protivnosti ni rastanka."