Kulturno blago Srbije kao ratni plen

Osumnjičeni su nakon rata saslušavani, ali je za svoja dela krivično odgovarao samo Kovačić. Poslednjih dana rata Kovačić je pobegao iz Beograda u Zagreb, gde je i uhapšen sredinom decembra 1918. godine.

Prema poverljivom dopisu koji je upravnik Narodnog muzeja Miloje M. Vasić uputio državnim organima odmah po oslobođenju, vojne vlasti Narodnog vijeća Slovenaca, Hrvata i Srba prilikom pretresa Kovačićevog stana u Zagrebu pronalaze više od 140 drvenih sanduka ispunjenih predmetima iz državnog inventara Kraljevine Srbije. Kovačić se tokom suđenja branio da su mu spomenuti sanduci podmetnuti. Prebacivao je Kovačić, između ostalog, krivicu na Hermana da je zajedno sa majorom Slavkom Kvaternikom, početkom 1916, poslao u bečki Vojni muzej austrijske barjake i oružje (iz 1848/49), koji su kao eksponati pripadali Narodnom muzeju.

Eksponati kao ratni plen

Da stvar bude tragikomičnija, Ivan Kovačić je u svojoj odbrani tvrdio da je za vreme okupacije u Beogradu o svom trošku restaurisao nekoliko desetina muzejskih slika, i da je sredinom 1916. godine boravio čak u Beču tragajući za sedamnaest sanduka iz beogradske Narodne biblioteke, koji su navodno tamo završili. Čak je pokušavao da izdejstvuje i povraćaj državne arhive koju su Bugari zaplenili u Nišu, decembra 1915. godine. Sa druge strane, Kovačić je izjavio da mu nije bilo poznato čime se sve bavila Bergungs-Kommission ‒ komisija osnovana za potrebe prikupljanja arhiva, knjiga, muzejskih predmeta i biblioteka u Srbiji. Sastajala se više puta u Beogradu i donosila odluke šta će sa izabranim predmetima da se uradi. Shodno tim odlukama, vršen je i raspored predmeta koji su kao ratni plen upućivani u centre svih austrougarskih pokrajinskih vlada. Nažalost, uloga komisije i rad njenih članova nakon rata nikada nisu sudski ispitani.

Pola godine je trajalo suđenje Kovačiću, na kom je on u svim svojim iskazima negirao krivicu i optuživao Kostu Hermana kao svog direktnog nadređenog. Vojni sud Narodnog vijeća Slovenaca, Hrvata i Srba, u Zagrebu, osudio je Ivana Kovačića zbog zločina pronevere na šest meseci (!?) strogog zatvora i gubitak časti. Oduzeti su mu čin i odlikovanja. Nakon robije gubi mu se trag.

Sve su radili po zakonu

Vratimo se na Hermana i odbranu koju je dao vojnim islednicima Kraljevstva SHS, u Beču, marta 1919. godine. Odmah na početku izlaganja, Herman je izjavio da je vrlo dobro poznavao majora Kovačića pošto ga je Guvernman njemu dodelio početkom aprila 1916. kako bi sredili i doveli u red sav materijal raznih beogradskih muzeja i mnogih naučnih zavoda. Ipak, Kosta napominje da se najneugodnije iznenadio kada je pročitao, sredinom novembra ʼ18, u zagrebačkim listovima „Obzorˮ i „Agramer Tagblattˮ da je Kovačić uhapšen zbog krađe raznih stvari iz Narodnog muzeja, Narodne biblioteke i Univerziteta pošto je, po naredbi Guvernmana, sve zbirke i fondove srpskih institucija Kovačić morao formalno predati Narodnoj komisiji opštinske uprave beogradske, 21. oktobra iste godine. Ovakva vrsta opravdanja sigurno je i islednicima zvučala krajnje naivno. S jedne strane, Kovačić se branio principom skretanja krivice, optužujući Hermana da je kao pretpostavljeni bio upoznat sa svim što se radilo po Beogradu. S druge strane, Herman se diplomatski brani da su njegovi podređeni i on radili po zakonu, da se trudio na sve dozvoljene načine da sačuva srpsku kulturnu baštinu! Na kraju svog iskaza Herman je izrazio veliko žaljenje zbog odluke novih vlasti da zabrane njegov povratak u zemlju, odnosno u Sarajevo. Napominje da se stavlja u pripravnost radi odazivanja na pojašnjenje datog iskaza ukoliko zvanični Beograd to zatraži od njega, ali naglašava da je lošeg zdravlja i da mu je trenutno nemoguće višednevno putovanje do Beograda. Kosta Herman nije se vratio u Kraljevstvo SHS, umro je u Beču 1921. godine.

Okupacina kulturna politika

Herman je obavljajući zadatke u svojstvu: pomoćnika guvernera Vojnog generalnog guvernmana u Beogradu, upravnika bosanskog Zemaljskog muzeja, urednika muzejskog „Glasnikaˮ i književnog lista „Nadaˮ, organizatora naučnih kongresa i izložbi propagandnog karaktera (pa čak i kao krajnje fiktivan lik u Andrićevoj pripoveci o kmetu Simanu), isključivo zastupao kulturno-političke interese Austrougarske monarhije u okupiranim balkanskim zemljama. Formalno i pomalo licemerno zalagao se za zaštitu i nerasparčavanje srpskog kulturnog dobra koje je ipak bilo devastirano zaslugom Bergungs-Kommission-a. S druge strane, Ivan Kovačić je postavljenjem na mesto upravitelja svih institucija nauke i kulture u Srbiji, odgovorno pričinio veliku štetu kulturnoj baštini Kraljevine Srbije. Mnogo vremena je bilo potrebno, nakon Prvog svetskog rata, da se srpske kulturne i naučne ustanove oporave od Kovačićevog prilježnog i brižljivog vršenja dužnosti.