Uspešno realizovane mere zaštite jedinog staništa venerine vlasi u Srbiji

Stanište venerine vlasi čine velike naslage bigra, stene čiji je proces stvaranja veoma osetljiv i direktno vezan za proces oticanja termomineralnih voda. Stanište je zaštićeno kao Specijalni rezervat prirode „Venerina padina". Paprat venerina vlas, ili gospina kosa (Adiantum capillus veneris), pronašla je svoje jedino utočište u Srbiji u staništu u banji Zvonce. 

Isušivanje ili vađenje bigra dovelo bi do narušavanja populacije venerine vlasi, a možda i do nestajanja te vrste sa prostora Srbije.

Venerina vlas je biljna vrsta koja se nalazi u „Crvenoj knjizi flore Srbije", kategorisana kao krajnje ugrožena vrsta kojoj preti iščezavanje, i kod nas je zaštićena kao prirodna retkost.

Van svog mediteranskog areala, vrsta se uvek javlja kraj toplih izvora i vrela. U banji Zvonce, čije su termalne vode bile poznate još u vreme Rimljana, venerina vlas je stanište pronašla na bedemu od bigra, gde su joj pogodovali vlažnost i blizina toplog izvora.

Na tom lokalitetu već desetinu godina traje bitka za venerinu vlas, čiji je opstanak, kaptiranjem odliva termalne vode izvora Banjica, za potrebe okolnih vikendica i banjskih odmarališta, bio ozbiljno doveden u pitanje.

Reintrodukcija 

Zaštitom staništa kao Specijalnog rezervata prirode „Venerina padina", rušenjem kaptaže, čime je voda vraćena na bigreni odsek, sprovođenjem postupka reintrodukcije (vraćanja jednog broja primeraka na stanište, proizvedenim u "ex situ" uslovima, tj. van staništa), i primenom drugih mera zaštite, sprečeno je iščezavanje biljke iz Srbije.

Međutim, ta bitka i dalje traje. Za opstanak ove fragilne paprati, tako zavisne od toplote i vlage, neophodno je stalno kontrolisati i obnavljati postavljeni sistem za veštačko navodnjavanje staništa.

Juna 2014. godine, tokom stručnog nadzora saradnika Zavoda, ustanovljeno je da je došlo do prevelikog nagomilavanja bigra unutar postavljenog sistema za navodnjavanje, i da je neophodno izvršiti zamenu. Ekipa Zavoda, u pratnji republičkog inspektora Ministarstva poljoprivrede i zaštite životne sredine, izvršila je uklanjanje postojećeg sistema.

Decembra 2015. godine u Specijalnom rezervatu prirode „Venerina padina" u Zvonačkoj Banji, uspostavljen je, sada stabilan, sistem dotoka termalne vode neophodan za opstanak retke vrste paprati venerine vlasi na njenom jedinom staništu u Srbiji.

Podrška meštana 

Deo cevi sa mlaznicama koje prelivaju bigreni odsek ostao je nepromenjen, ali je očišćen i omogućen je protok vode u količini koja je potrebna za opstanak vrste. Cevi koje su zamenjene bile su ispunjene velikom količinom bigra koji je i onemogućavao normalno proticanje vode. Postavljena je i informativno-edukativna tabla. Akciju su podržali predstavnici Mesne zajednice i meštani sela Zvonca.

Čitava akcija imala je višestruki značaj, s obzirom na to da je "Venerina padina" deo dragocenih prirodnih vrednosti područja klisure reke Jerme, koja je zaštićena kao Specijalni rezervat prirode.

Područje klisure Jerme, na kojem se nalaze speleološki objekti i morfološki zanimljivi oblici kraškog reljefa, pre svega predstavlja takozvano refugijalno stanište i utočište brojnim vrstama, među kojima je evidentirano 67 vrsta koje žive samo na ovim prostorima, pa se kao takvo smatra jednim od centara biološke raznovrsnosti Srbije i Balkana.

Pripremila: Milica Barjaktarević