Doktor Snou protiv kolere

Sredinom devetnaestog veka, opšteprihvaćena teorija o uzrocima i putevima širenja zaraznih bolesti podrazumevala je ključnu ulogu kužnih isparenja ili mijazmi. Među lekarima koji su gajili sumnju u takvo objašnjenje bio je i doktor Džon Snou, jedan od osnivača Londonskog epidemiološkog društva, proslavljen pionirskom primenom opšte anestezije uz pomoć etra i hloroforma tokom hirurških zahvata, lekar koji je takve usluge u dva navrata, pri porođaju, pružio i kraljici Viktoriji.

Džon Snou je već 1849. godine posumnjao da se kolera prevashodno širi zagađenom vodom, ali je bilo teško doći do čvrstih dokaza koji bi preokrenuli preovlađujuće poglede. Kada je 1854. u Sohou izbila žestoka epidemija kolere, Snou je odlučio da se sa zarazom uhvati u koštac na nov način. Uz svesrdnu pomoć sveštenika čija je parohija bila pogođena, velečasnog Henrija Vajtheda, Snou je na planu grada pažljivo ucrtao svaku adresu na kojoj je neko oboleo, upotrebivši prvi put osnovna načela statistike u traganju za izvorom zaraze.

Mada su se lekar i sveštenik u svom poduhvatu neminovno suočili sa opštim podsmehom i prezirom, u čemu su učeni ljudi, na žalost, daleko prednjačili nad neukima, plod njihovog bespoštednog truda ipak nije izostao: mapa epidemije, možda prva te vrste u istoriji, nedvosmisleno je pokazala da su gotovo sve obolele osobe živele u ulici Brod i njenoj okolini, na području koje se snabdevalo vodom iz određenog bunara. Ne zadovoljivši se pukim prostornim podudaranjem, Snou je lično posetio porodice svih žrtava kolere kako bi sa njima porazgovarao, što nije bilo lišeno odvažnog prihvatanja ličnog rizika - rizika koji nipošto nije bio zanemarljiv, ali bi svakako bio i daleko veći da je, kojim slučajem, teorija mijazmi bila tačna.

Tako su Snou i Vajthed doznali da su skoro svi koji su se zarazili, čak i malobrojni koji su živeli nešto dalje od bunara na koji je pala sumnja, upravo iz tog bunara zahvatali vodu za piće. Nekolicina dece u čijim se porodicama niko osim njih nije razboleo pohađala je, kako se pokazalo, jednu školu u koju se voda takođe donosila iz već pomenutog bunara. Iako Snou nije imao načina da iz vode izoluje uzročnika bolesti, koji nauci još uvek nije bio ni poznat, pažljivo prikupljeni epidemiološki podaci dovoljno su jasno govorili i sami. Suočene sa nemilosrdnom grafičkom jasnoćom mape koju je sačinio Snou, vlasti su donele jedinu moguću odluku: da se bunar privremeno onesposobi. Broj novih slučajeva kolere vrtoglavo je opao i epidemija se okončala. Bio je to prvi korak na dugom putu o čijoj važnosti svedoči i današnji zvaničan stav Svetske zdravstvene organizacije da je higijenski ispravna voda za piće najveći od svih doprinosa civilizacije ljudskom zdravlju.

Premda je istraga ubrzo pokazala da je bunar iz kog je zaraza izvirala uistinu bio teško zagađen otpadnim vodama, Snou i njegovi istomišljenici čak ni nakon toga nisu ni brzo niti lako uspeli da uvere stručnu javnost da teoriju mijazmi valja odbaciti kao neosnovanu. To se dogodilo tek sa narastajućim brojem otkrića bakterija koje izazivaju bolesti, među kojima se naposletku našao i sâm uzročnik kolere - Vibrio cholerae. Njegov opis uvrstio je u sumu usvojenih naučnih saznanja Robert Koh 1883. godine, premda danas znamo i da je 1854, iste godine u kojoj se Džon Snou nosio sa kolerom u Sohou, tokom epidemije iste zaraze u Firenci drugi neshvaćeni pionir medicine, doktor Filipo Paćini, već bio ugledao vibriona vinovnika pod mikroskopom, suočivši se potom sa istim, gotovo neizbežnim zidom oglušivanja o činjenice.

Džon Snou se do kraja života zalagao za naučni pristup unapređenju narodnog zdravlja kao važan deo sveukupnog humanističkog ideala. Njegovi radovi doprineli su utemeljenju epidemiologije kao jedne od ključnih disciplina naučne medicine. Pored ostalog, Džon Snou se i na ličnom planu aktivno zalagao za očuvanje zdravlja napuštanjem nezdravih navika, te je prihvatio vegetarijansku ishranu i priključio se pokretu trezvenjaštva. U današnjoj eri novoiskrslih i evoluirajućih zaraznih bolesti, eri u kojoj se takođe, naizgled paradoksalno, shvatanja o uzrocima poremećaja zdravlja koja su s pravom odbačena, poput teorije mijazmi, vraćaju na velika vrata pod plaštom raznih vidova „alternativne medicine", zaveštanje ovog velikog čoveka, izuzetnog lekara i istančanog mislioca potrebnije nam je no ikad. Srž ovog zaveštanja leži u tome što nam je doktor Džon Snou krajnje uverljivo pokazao - i to na delu, sačuvavši nebrojene ljudske živote ‒ u kojoj meri razuman odnos prema problemima i bespoštedna kritička analiza stvarnosti mogu da budu presudni za dobrobit pojedinca, zajednice i čitavog ljudskog društva.