Prostori pijanizma – Iv Nat

Dolaskom 20. veka, francuski pijanizam zahvatile su burne promene kojima je u to vreme već okoštala nacionalna škola sviranja, zasnovana na principima ž perle tehnike, kod sve većeg broja umetnika bivala prevazilažena u pravcu potrage za savremenijim pristupima klavijaturi. I mada je ta tradicionalna tehnika sve manje bila primenjiva na savremeniju klavirsku literaturu, jedan broj francuskih pijanista nastojao je da je reaktuelizuje upravo u trenutku kada se u francuskoj muzici nakon Velikog rata oživljavalo interesovanje za nacionalnu, klavsenističku praksu 18. veka. Margarit Long i Marsel Mejer svakako su se izdvojile kao paradigmatske figure ovog pokreta. Na drugoj strani, jedan broj istaknutih francuskih pijanista, poput Alfreda Kortoa, Magde Taljafero i Iva Nata uspostavljao je novu estetiku sviranja baziranu na sonornijem tonu postizanom prenošenjem težine čitave ruke i tela na instrument. Ne čudi stoga da je najmlađi među troje pomenutih umetnika, Iv Nat (1890–1956) posebnu naklonost pokazivao prema Betovenovom opusu i literaturi romantizma dajući svojim interpretacijama važan doprinos uspostavljanju modernističke paradigme u francuskom izvođačkom kontekstu između dva rata.

Savremenog pristupa literaturi koji je podrazumevao u to vreme široko osvajanu ’vernost tekstu’, te insistiranje na estetici tonskog balansa, pijanizam Iva Nata neskriveno je pokazivao svoju pripadnost francuskom kontekstu. Prozračnost tonskog sloga otkrivala je, poput palimpsesta, tipičnu nacionalnu idiomatiku evidentnu u eleganciji i arabesknoj kolorističkoj paleti klavira. I mada je u pitanju bio pijanista uzorne kontrole u svim aspektima oblikovanja i plasiranja zvuka, Nat je posedovao izražen nerv koji ga je udaljavao od pukog tehničkog puritanstva, dajući njegovom pijanizmu iskru životnosti kojom je ostvarivao veoma sugestivne interpretacije. Pijanizam Iva Nata plenio je energijom i agilnošću koja ga je od prvog tona vodila ka osvajanju celine muzičkog toka, bez upadljivog zadržavanja na detaljima muzičkog dela. Jedan od njegovih najranijih snimaka Šumanovog Bečkog karnevala opus 26, upravo svedoči o ovom pristupu. Načinjen je 1930. godine na koncertnom modelu Erarovog klavira od sedam i po oktava i devedeset dirki iz 1921. godine. Otvoren i vođen rezolutnim gestom pijaniste, Šumanov ciklus u Natovoj interepretaciji poseduje, čini se, više diskretnog francuskog šarma nego hladne nemačke strogosti.

Rođen 1890. godine u Bezjeu na francuskom jugu, Iv Nat je već po dolasku u Pariz svojim izvođačkim sposobnostima privukao pažnju Kamija Sen-Sansa i Gabrijela Forea koji mu daju podsticaj da studije klavira nastavi na Pariskom konzervatorijumu kod Luja Dijemea. O njegovom izuzetnom talentu tih godina svedoči i nesvakidašnji poduhvat mladog pijaniste da napamet izvede svih četrdeset osam preludijuma i fuga iz Bahovog Dobro temperovanog klavira! Nakon diplome koju 1907. godine dobija zajedno sa nagradom Konzervatorijuma, Iv Nat započinje karijeru koncertnog muzičara koja ga već 1911. godine odvodi u Sjedinjene Američke Države, a pored solističke karijere tih godina često sudeluje i u kamernim sastavima – u duu sa Žakom Tiboom, Žoržom Eneskom i Eženom Isaijem, beležeći brojne nastupe u Evropi i Sovjetskom Savezu tokom 1920-ih. Ipak, 1933. godine, na samom vrhuncu karijere, Nat će se povući sa scene i tokom narednih dvadeset godina posvetiti isključivo pedagoškom radu na Pariskom konzervatorijumu. Mada je prvi snimak ostvario još 1929. godine, a u narednih nekoliko godina tokom više studijskih sesija beležio interpretacije dela Šumana i Bramsa, naveći broj njegovih tonskih zapisa nastao je tek tokom 1950-ih godina, u vreme njegovog povratka pijanističkoj praksi. Iz ovog perioda datira i njegov snimak Bramsovih Varijacija na Hendlovu temu o kojem Šarl Tambrel navodi sledeće reči: „Da je do kraja ostao virtuoz i prvoklasni muzičar, jasno se vidi upravo iz njegovog snimka ovg ciklusa, jedne od najupečatljivijih verzija ikada napravljenih. Iv Nat delu pristupa direktno, i donosi mu čitav spektar karaktera, od mirnih valera do vatre, od intelektualne strogosti do muzičke spretnosti i osećaja organskog kontinuiteta među varijacijama...”

Vrativši se podijumu nakon dve decenije pauze, 1953. koncertom u Teatru Šanzelize koji je ostao upamćen kao jedan od najznačajnijih pijanističkih događaja u Francuskoj tih godina, Iv Nat se poslednjih godina života intenzivno posvetio i studijskom snimanju, između ostalog i u vidu kapitalnog projekta beleženja celokupnog ciklusa trideset dve Betovenove klavirske sonate, čime je postao prvi francuski pijanista koji je ostvario ovaj poduhvat. Posebno mesto, međutim, na njegovom koncertnom repertoaru imali su romantičarski stvaraoci, a među njima i Frederik Šopen čija je dela tokom života zabeležio u više navrata. Njegov snimak Šopenove Druge sonate u be-molu poseduje svu žestinu demonske furioznosti iznesene u kontrastu sa evokativnim lirskim odmorištima, mada ovu raspolućenost karaktera Nat održava u delikatnoj ravnoteži kroz racionalni plasman materijala koji mu ne dopušta prepuštanje nekontrolisanoj egzaltaciji emocija. Znatnog udela u ostvarivanju ovakvog efekta imao je i njegov snažan osećaj za arhitektoniku koji doprinosi utisku preglednosti muzičkog toka u čiju snažnu armaturu Iv Nat ugrađuje subjektivan, karakterno često ’naelektrisan’ doživljaj sadržaja dela.

Autor emisije: Stefan Cvetković